Modernամանակակից հոգեբանության մեջ ընդունված է հասկանալ «գիտակցությունը» որպես մարդկային հոգեբանության մեջ օբյեկտիվ իրականությունն արտացոլելու այդպիսի միջոց, որում մարդկության սոցիալ-պատմական պրակտիկայի փորձը ծառայում է որպես կապող, միջնորդավորված օղակ:
Հրահանգներ
Քայլ 1
Գիտակցությունը հոգեբանության բարձրագույն ձևն է և, ըստ Կարլ Մարքսի, «աշխատանքային գործունեության մեջ անձի ձևավորման սոցիալ-պատմական պայմանների արդյունք, այլ մարդկանց հետ մշտական շփման միջոցով», այսինքն ՝ «Հանրային արտադրանք»:
Քայլ 2
Գիտակցության գոյության ճանապարհը, ինչպես երեւում է բառի իմաստից, գիտելիքն է, որի բաղկացուցիչ մասերն են այնպիսի ճանաչողական գործընթացներ, ինչպիսիք են.
- սենսացիա;
- ընկալում;
- հիշողություն;
- երեւակայություն;
- մտածում
Քայլ 3
Գիտակցության մեկ այլ բաղադրիչ է ինքնագիտակցությունը, առարկան և առարկան տարբերակելու կարողությունը: Ինքնաճանաչումը, որը բնորոշ է միայն մարդուն, պատկանում է նույն կատեգորիայի:
Քայլ 4
Գիտակցությունը, ըստ Կարլ Մարքսի, անհնար է առանց որևէ գործունեության նպատակների գիտակցության, և նպատակադրող գործողություններ իրականացնելու անհնարինությունը կարծես գիտակցության խախտում է:
Քայլ 5
Գիտակցության վերջին բաղադրիչը համարվում է մարդկային հույզերը, որոնք արտահայտվում են ինչպես սոցիալական, այնպես էլ միջանձնային հարաբերությունների գնահատման մեջ: Այսպիսով, հուզական ոլորտի խանգարումը (նախկին սիրելիի նկատմամբ ատելությունը) կարող է ծառայել որպես թույլ գիտակցության խանգարման ցուցանիշ:
Քայլ 6
Այլ դպրոցներ առաջարկում են գիտակցության կատեգորիայի իրենց սեփական հասկացությունները ՝ միաձուլվելով գիտակցության գնահատման մեջ, որպես ընկալման օրգանների կողմից իրականության արտացոլման գործընթաց և դրա բաղադրիչների (սենսացիաներ, ներկայացումներ և զգացմունքներ) իրականացում ընկալման մակարդակում հետագայում շեղվելով.
- կառուցվածքապաշտներ. գիտակցության բնույթը բխում են գիտակցությունից `փորձելով ընդգծել հիմնական տարրերը, բայց բախվում են գիտակցության կրիչի նախնական դիրքի խնդրին` սահմանման մակարդակում:
- ֆունկցիոնալիստներ - փորձեցին գիտակցությունը դիտարկել որպես օրգանիզմի կենսաբանական գործառույթ և հանգեցին եզրակացության գոյության, գիտակցության «հորինվածքի» մասին (Վ. Jamesեյմս);
- Գեշտալտի հոգեբանություն - գիտակցությունը համարում է Գեստալտի օրենքների համաձայն բարդ վերափոխումների արդյունք, բայց չի կարող բացատրել գիտակցության անկախ գործունեությունը (Կ. Լևին);
- գործունեության մոտեցում - չի առանձնացնում գիտակցությունն ու գործունեությունը, քանի որ չի կարող արդյունքները (հմտություններ, պետություններ և այլն) առանձնացնել նախադրյալներից (նպատակներ, դրդապատճառներ).
- հոգեվերլուծություն - գիտակցությունը համարում է անգիտակցականի արդյունք ՝ իրարամերժ տարրերը գիտակցության դաշտ տեղափոխելով:
- հումանիստական հոգեբանություն. չէր կարող ստեղծել գիտակցության համահունչ հայեցակարգ («Գիտակցությունն այն է, ինչ չկա, և այն չէ, ինչ կա» --. Պ. Սարտր):
- ճանաչողական հոգեբանություն. գիտակցությունը համարում է ճանաչողական գործընթացի տրամաբանության մի մաս ՝ առանց այս կատեգորիան ճանաչողական գործընթացների հատուկ սխեմաների մեջ ներառելու:
- մշակութային-պատմական հոգեբանություն - սահմանում է գիտակցությունը որպես ինքն իրեն տիրապետելու հիմնական պայման և միջոց, ենթադրելով մտածողություն և ազդեցություն `որպես մարդկային գիտակցության մասեր (Լ. Ս. Վիգոտսկի):
